निदानस्थानम् | Nidanasthanam | वाग्भट्ट आचार्य – Vagbhatta Acharya
निदानस्थानम् – एक वैद्यकीय ज्ञानाचा खजिना
“अष्टांगहृदयम्” हे ग्रंथ वाचून आश्चर्याचा अनुभव येतो. वाग्भट्टाचार्यांनी वैद्यकीय ज्ञानाचा एक खजिना आपल्यासमोर मांडला आहे. वैद्यकीय शास्त्र, रोगांची निदान, उपचार, औषधांचा वापर या सर्व गोष्टी अत्यंत सुंदर आणि स्पष्ट रीतीने वर्णन केलेल्या आहेत.
निदानस्थानम्: वैद्यकीय ज्ञानाचा खजिना
आयुर्वेद हा प्राचीन भारतातील सर्वात महत्त्वाचा आणि समृद्ध वैद्यकीय शास्त्र आहे. आयुर्वेदात अनेक ग्रंथ आहेत, त्यातील एक अत्यंत महत्त्वाचा ग्रंथ म्हणजे “अष्टांगहृदयम्”. हा ग्रंथ आचार्य वाग्भट्ट यांनी लिहिलेला आहे, ज्यांना आयुर्वेदातील एक महान विद्वान मानले जाते.
“अष्टांगहृदयम्” हा आयुर्वेदिक ज्ञानाचे संक्षिप्त आणि सोपे वर्णन करणारा ग्रंथ आहे. हा ग्रंथ आठ भागात विभागलेला आहे, त्यापैकी एक भाग म्हणजे “निदानस्थानम्”. “निदानस्थानम्” मध्ये विविध रोगांची निदान, त्यांचे लक्षणे, कारणे आणि उपचार यांबद्दल विस्तृत माहिती दिली आहे.
“निदानस्थानम्” मध्ये मानवी शरीराच्या विविध अवयवांची आणि प्रणालींची सूक्ष्म आणि अचूक वर्णन करण्यात आली आहे. या ग्रंथात रोगांचा शास्त्रीय आणि व्यावहारिक दृष्टीने अभ्यास केला आहे.
निदानस्थानम्मध्ये काय आहे?
“निदानस्थानम्” मध्ये रोगांचे निदान करण्याच्या विविध पद्धतींचे वर्णन आहे.
१. दृश्य निदान: रोग्याचे बाह्य स्वरूप, वर्तन, चेहरा आणि शरीरावर येणारे बदल यांच्या आधारे रोगाचे निदान.
२. स्पर्श निदान: शरीराच्या वेगवेगळ्या भागांचा स्पर्श करून त्यांच्या तापमानात, संवेदनशीलतेत आणि मांसपेशींच्या हालचालीत होणारे बदल ओळखणे.
३. श्रवण निदान: श्वास, खोकला, आवाज, हृदयाचा ठोठावणे यासारख्या ध्वनींवरून रोग ओळखणे.
४. घ्राण निदान: शरीरातून बाहेर येणारा वास, श्वासाचा वास यांच्यावरून रोगाचे निदान.
५. रस निदान: मूत्र, मल, लाळ, रक्त यांच्या रंग, वास आणि स्वरूपाचा अभ्यास करून रोगाचे निदान.
“निदानस्थानम्” मध्ये विविध प्रकारच्या रोगांचे वर्णन आहे, जसे की,
- ज्वर: विविध प्रकारचे ज्वर आणि त्यांच्या लक्षणे
- क्षय: फुफ्फुसांचा क्षय आणि त्याचे लक्षणे
- अतिसार: विविध प्रकारचे अतिसार आणि त्यांच्या कारणे
- कुष्ठ: कुष्ठरोग आणि त्याचे लक्षणे
- अर्श: गुदाशयाचा रोग आणि त्याचे लक्षणे
- शिरशूल: डोक्याचा वेदना आणि त्याचे कारणे
- कास: खोकला आणि त्याचे कारणे
- श्वास: श्वासघेण्यातील अडचणी आणि त्यांचे कारणे
- हृद्रोग: हृदयाचा आजार आणि त्याचे लक्षणे
- मानसिक रोग: विविध प्रकारचे मानसिक रोग आणि त्यांच्या लक्षणे
“निदानस्थानम्” चे महत्त्व
“निदानस्थानम्” हा वैद्यकीय ज्ञानाचा अमूल्य खजिना आहे. या ग्रंथात रोगांचा शास्त्रीय आणि व्यावहारिक दृष्टीने अभ्यास केला आहे. “निदानस्थानम्” च्या मदतीने आयुर्वेदिक डॉक्टरांना रोगाचे निदान करण्यास आणि उपचार देण्यास मदत होते.
“निदानस्थानम्” ची उपलब्धता
“अष्टांगहृदयम्”, आणि त्यातील “निदानस्थानम्” हा भाग, विविध रूपात उपलब्ध आहे.
- पुस्तकरूपात: हा ग्रंथ पुस्तकरूपात सहज उपलब्ध आहे.
- ऑनलाइन: हा ग्रंथ विविध वेबसाइटवर डिजिटल स्वरूपात उपलब्ध आहे. काही वेबसाइटवर हा ग्रंथ PDF स्वरूपात मोफत डाउनलोड करण्यासाठी उपलब्ध आहे.
- अॅप: हा ग्रंथ विविध आयुर्वेदिक अॅपवर उपलब्ध आहे.
“निदानस्थानम्” चा संक्षेप
“निदानस्थानम्” हा आयुर्वेदातील एक अत्यंत महत्त्वाचा ग्रंथ आहे. हा ग्रंथ विविध प्रकारच्या रोगांची निदान, त्यांचे लक्षणे, कारणे आणि उपचार यांबद्दल विस्तृत माहिती देतो. “निदानस्थानम्” च्या मदतीने आयुर्वेदिक डॉक्टरांना रोगाचे निदान करण्यास आणि उपचार देण्यास मदत होते.
संदर्भ:
टीप: हे ब्लॉग पोस्ट सारांशित आहे. “निदानस्थानम्” हा एक अत्यंत विस्तृत आणि समृद्ध ग्रंथ आहे. या ब्लॉग पोस्टमध्ये हा ग्रंथ पूर्णपणे समजावून सांगता येत नाही. अधिक माहितीसाठी कृपया संदर्भित ग्रंथांचा वापर करा.
Ashh’t’aad’gahrxdayama~ Sat’ika by Vaagbhat’t’aa |
|
Title: | Ashh’t’aad’gahrxdayama~ Sat’ika |
Author: | Vaagbhat’t’aa |
Subjects: | Other |
Language: | san |
Collection: | digitallibraryindia, JaiGyan |
BooK PPI: | 600 |
Added Date: | 2017-01-24 05:01:03 |